ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΣ

Ανεξάρτητος σύμβουλος στρατηγικής επικοινωνίας και κοινωνικοπολιτικής έρευνας.

 

Ο μήνας που άλλαξε τον πολιτικό χάρτη της χώρας

28/07/2015

Ο Ιούλιος που πέρασε ήταν ίσως το διάστημα με τις πιο πυκνές και σημαντικές εξελίξεις από την περίοδο της μεταπολίτευσης. Οι πολίτες παρακολουθούσαν σε ζωντανό χρόνο όλα τα βήματα της διαπραγμάτευσης και παράλληλα συμμετείχαν ενεργά σε μια σειρά από εσωτερικές διεργασίες, φτάνοντας πολλές στιγμές στα όρια της αντοχής τους.

Μέσα από το ερευνητικό πρόγραμμα Ελλάδα 2.0 της qed market research, επιχειρείται να καταγραφούν οι επιπτώσεις των εξελίξεων αυτών στην κοινή γνώμη και στον τρόπο που γίνεται αντιληπτό το νέο πολιτικό τοπίο που διαμορφώθηκε.

Ένα πρώτο εύρημα είναι ότι τα κύρια κόμματα πολιτικής διαχείρισης γίνονται πλέον αντιληπτά από τους πολίτες διαφορετικά από την εκφρασμένη τοποθέτηση τους. Είναι δηλαδή σαν οι πολίτες να επιχειρούν να τα ωθήσουν να αναλάβουν ρόλους που θεωρούν πιο χρήσιμους από αυτούς που τα ίδια έχουν αποφασίσει μέχρι τώρα να παίξουν.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η κοινωνία φαίνεται να τοποθετεί τον σημερινό ΣΥΡΙΖΑ στον χώρο της «κεντροαριστεράς», καθώς πλέον μόνο το ένα τέταρτο των πολιτών τον θεωρεί αμιγώς Αριστερό. Το ΠΑΣΟΚ συνορεύει μαζί του, αλλά περιορίζεται στο χώρο του Κέντρου χωρίς καμιά ορατή ανάμνηση της σοσιαλδημοκρατικής και κεντροαριστερής ιστορίας του. Το Ποτάμι, παρά τον κοινωνικό φιλελευθερισμό που εκφράζει, καταλήγει να γίνεται αντιληπτό ως ένα κατ’ ουσία κεντροδεξιό πολιτικό σχήμα.

Η Νέα Δημοκρατία από την άλλη, παρά τη ρητορική περί κεντροδεξιάς παράταξης και μιας ευρωπαϊκού τύπου πολιτικής προσέγγισης, έχει σαφώς απομακρυνθεί από τον πάλαι ποτέ «μεσαίο χώρο». Το αποτέλεσμα είναι να γίνεται αντιληπτή ως ένα παραδοσιακό δεξιό, συντηρητικό κόμμα, που οφείλει να κραδαίνει τη σημαία της ηθικής. Οι Ανεξάρτητοι Έλληνες τέλος, παρά τον εμφατικό αυτοπροσδιορισμό τους ως ένα Δεξιό πολιτικό σχήμα, τοποθετούνται από τους πολίτες αριστερότερα της Νέας Δημοκρατίας, ενώ στην ουσία μοιάζουν με ουράνιο τόξο που θα μπορούσε να πάρει σχεδόν οποιαδήποτε πολιτική απόχρωση.

Σε αυτό το τοπίο φαίνεται ότι το κυρίαρχο πολιτικά δίπολο μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και Νέας Δημοκρατίας τείνει να πάρει τη μορφή αντιπαράθεσης μεταξύ Ιδεολογίας και Ηθικής, καταδικάζοντας την (κεντρώα) έννοια της Προόδου, μαζί με τα κατ’ εξοχήν εργαλεία της, (συνεργασία, ορθολογισμός, ατομική ευθύνη κ.τ.λ.), στην απαξία του στενού τόπου ή και ακόμη του μη-τόπου.

Παράλληλα, φαίνεται ότι ο πολιτικός λόγος που διατυπώνεται σήμερα από τη Νέα Δημοκρατία, το Ποτάμι και το ΠΑΣΟΚ, δεν καταφέρνει να συντονιστεί με τη Λαϊκή Βάση, ενώ οι εκφραστές του καταλήγουν συχνά να θεωρούνται πολιτικά σχήματα που ακολουθούν ύποπτα σχέδια, με σκοπό την χειραγώγηση της κοινής γνώμης και την άσκηση ακόμα μεγαλύτερων πιέσεων στο κοινωνικό σώμα.

Σε κάθε περίπτωση ο σημερινός τρόπος κατακερματισμού του πολιτικού σκηνικού της χώρας προϊδεάζει για μια μάλλον μακρά περίοδο εσωστρέφειας, ανακατατάξεων και επαναπροσδιορισμών. Το πως θα μπορέσει να συντονισθεί η πολιτική αυτή εσωστρέφεια, με την αμεσότητα της ανάγκης να προσδιορίσει / εξυπηρετήσει η χώρα τη ευρωπαϊκή της τοποθέτηση, καθώς και με την τεράστια πολιτική ενέργεια που αυτή η προσπάθεια απαιτεί, θα αποτελέσει το κρίσιμο ζητούμενο της επόμενης περιόδου.

 

 

 

 

21/07/2015

Οι νέοι δηλώνουν Ευρωπαίοι αλλά αμφισβητούν το Ευρώ

Τί κατέγραψε το Παρατηρητήριο Κοινωνικών Αλλαγών της εταιρείας ερευνών qed market research

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΣ

Όπως καταγράφεται μέσα από το Παρατηρητήριο Κοινωνικών Αλλαγών της εταιρείας ερευνών qed market research, ο ευρωσκεπτικισμός έχει ένα σαφώς νεανικό πρόσημο. Βλέπουμε έτσι χαρακτηριστικά τις νεότερες ηλικίες, (18 – 34), να αμφισβητούν με μεγαλύτερη ευκολία από τον υπόλοιπο πληθυσμό την αναγκαιότητα παραμονής της χώρας στη ζώνη του Ευρώ.

Είναι ενδιαφέρον ότι σύμφωνα πάντα με την έρευνα της qed, οι ηλικιακές αυτές ομάδες θεωρούν δεδομένη την ευρωπαϊκή τους ταυτότητα, κάτι που δεν ισχύει πάντα στις μεγαλύτερες ηλικίες. Θα μπορούσε έτσι κάποιος να υποθέσει ότι ο φόβος της απώλειας του ευρωπαϊκού κεκτημένου μοιάζει να είναι ισχυρότερος σε αυτούς που φέρουν ακόμα ζωντανές τις αναμνήσεις της «προ-ευρωπαϊκής» / βαλκανικής Ελλάδας και των αδυναμιών της εποχής εκείνης.

Είναι πιθανό λοιπόν να πραγματοποιείται από τις νεότερες γενιές των ελλήνων μια μετάβαση από την εξωστρέφεια των τελευταίων δεκαετιών στην εσωστρέφεια και την εθνική περιχαράκωση. Βέβαια είναι και αντίθετα πιθανό, ότι η αυτονόητη ευρωπαϊκή ταυτότητα των νεότερων, τους επιτρέπει να στέκονται πιο κριτικά στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα και να επιζητούν να το βελτιώσουν.

 

 

Ένα Χρονολόγιο του 2014

Βασισμένο σε Στοιχεία του Ερευνητικού Προγράμματος Ελλάδα 2.0 της qed

23/01/2014     Δημοσίευση στην εφημερίδα Athens Voice

 

23/01/2015

 

Ιανουάριος

Η χρονιά ξεκινά με την πολιτική ελίτ της Ευρώπης να συγκεντρώνεται στην ελληνική πρωτεύουσα, καθώς η χώρα αναλαμβάνει την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, η είδηση ότι η ελληνική οικονομία το 2013 παρουσίασε για πρώτη φορά πρωτογενές πλεόνασμα, κάποια σημάδια ανάκαμψης στο λιανεμπόριο, αλλά ακόμα και η εμφανής αύξηση των μετακινήσεων των πολιτών με Ι.Χ. αυτοκίνητα μοιάζει να αποτελούν τα πρώτα σημάδια αντιστροφής του γενικότερου κλίματος. Η κοινή γνώμη, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, αρχίζει να διαμορφώνει την πεποίθηση ότι η χώρα έχει περάσει πλέον το πιο σκοτεινό σημείο της κρίσης και εκτιμά ότι η τελική έξοδος από αυτήν θα έρθει σε περίπου πέντε χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι ότι για πρώτη φορά καταγράφεται μια έστω και αμυδρή βελτίωση των προσδοκιών των πολιτών για τη νέα χρονιά, τόσο για την προσωπική οικονομική κατάστασή τους όσο και για την οικονομία της χώρας.

Το εορταστικό κλίμα θα τερματιστεί με την είδηση του ναυαγίου στο Φαρμακονήσι, που θα κοστίσει τη ζωή σε 11 πρόσφυγες, κυρίως μικρά παιδιά. Η στάση της ελληνικής κυβέρνησης στο μεταναστευτικό τίθεται ξανά υπό κριτική, καθώς δεν θα λείψουν εκείνοι που θα επιρρίψουν την ευθύνη της τραγωδίας στο Λιμενικό Σώμα. Την ίδια στιγμή, το 80% των συμπολιτών μας θεωρούν ότι «οι ξένοι μετανάστες έχουν αυξηθεί σημαντικά, με αρνητικές επιπτώσεις για τη χώρα», ενώ σχεδόν ο ένας στους δύο (45%) φτάνει στο σημείο να δηλώνει απερίφραστα ότι «οι μετανάστες τον ενοχλούν προσωπικά».

 

Φεβρουάριος

Ιδρύεται το πολιτικό κόμμα «Το Ποτάμι» από το δημοσιογράφο Σ. Θεοδωράκη. Το γεγονός συγκεντρώνει για μέρες υψηλό ενδιαφέρον από τα ΜΜΕ, κάτι που θα αποτελέσει και αντικείμενο κριτικής, με διάφορα σενάρια να διακινούνται. Η ελληνική κοινή γνώμη πάντως αναζητά εμφατικά το καινούργιο στην πολιτική σκηνή του τόπου, θεωρώντας στη μεγάλη της πλειοψηφία (82%) ότι «οι σημερινές πολιτικές δυνάμεις αποτελούν περισσότερο μέρος του προβλήματος παρά της λύσης» και δηλώνοντας ότι θα ήθελαν «μια κυβέρνηση χωρίς κανέναν από τους παλιούς πολιτικούς» (81%).

Ο Έλληνας πρωθυπουργός δηλώνει στη γερμανική εφημερίδα «Bild» ότι η χώρα δεν θα χρειαστεί ένα Τρίτο Πρόγραμμα Βοήθειας για να βγει από την κρίση. Μέσα στο κλίμα αυτό αρχίζει να ενισχύεται στην κοινωνία η άποψη ότι «η Ελλάδα έχει σήμερα τις δυνάμεις εκείνες που απαιτούνται για να βγει μόνη της από την κρίση» (60% το 2014, 47% το 2013).

Μάρτιος

Η κυβέρνηση, επιχειρώντας μεταξύ άλλων να υποστηρίξει το εκκολαπτόμενο «success story» της ελληνικής οικονομίας, δεσμεύεται ότι θα προβεί σε διανομή κοινωνικού μερίσματος από το πλεόνασμα του προηγούμενου έτους. Η πλειοψηφία της κοινής γνώμης βέβαια (61%) θα υποστηρίξει ότι το πλεόνασμα αυτό αποτελεί απλά ένα «επικοινωνιακό τέχνασμα», ενώ δεν θα λείψουν οι φωνές που θα το θεωρήσουν προϊόν της εξαντλητικής φορολόγησης των πολιτών. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο ένα πολύ μικρό μερίδιο των φορολογούμενων (15%) δηλώνουν ότι εξυπηρετεί κανονικά τις σχετικές υποχρεώσεις του προς το δημόσιο.
Τέλος του μήνα θα ανακοινωθεί η απόφαση του ΤΑΙΠΕΔ να ανακηρύξει τον επιχειρηματικό όμιλο του οποίου είναι επικεφαλής η Lamda Developments, ως τον προτιμητέο επενδυτή για το Ελληνικό, έναντι τιμήματος που πλησιάζει το ένα δισεκατομμύριο ευρώ. Η επιλογή αυτή θα σχολιαστεί κριτικά από την αντιπολίτευση, παρότι η «αξιοποίηση του Ελληνικού» φαίνεται να αποτελεί την πλέον δημοφιλή δράση μεταξύ μιας σειράς μεγάλων έργων που εκκρεμούν. Χαρακτηριστικό της σημασίας που αποδίδει η κοινή γνώμη στα έργα τέτοιας κλίμακας, είναι το γεγονός ότι τα δύο τρίτα περίπου των πολιτών θεωρούν ότι «η οικονομική ανάπτυξη θα έρθει μόνο μέσα από μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις».

Απρίλιος

Πραγματοποιείται βομβιστική επίθεση στο κέντρο της Αθήνας με στόχο την ΤτΕ, μερικές μέρες πριν την συμβολική «έξοδο της χώρας στις αγορές» και την επίσκεψη της καγκελαρίου Ά. Μέρκελ στη χώρα. Την ευθύνη αναλαμβάνει ο «Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας». Είναι γεγονός ότι το ζήτημα της τρομοκρατίας και της πολιτικής βίας δεν έχει κλείσει για τη χώρα, ενώ ένα όχι αμελητέο μερίδιο της ελληνικής κοινωνίας (19%) δεν είναι έτοιμο να καταδικάσει απερίφραστα αντίστοιχες πράξεις.
Διαρρέουν στη δημοσιότητα αποσπάσματα συζήτησης μεταξύ του γενικού γραμματέα της κυβέρνησης Τ. Μπαλτάκου και του υπόδικου βουλευτή της Χ. Αυγής Η. Κασιδιάρη, η οποία εμφανώς φαίνεται να έχει πραγματοποιηθεί σε μια ατμόσφαιρα ιδιαίτερης οικειότητας. Το πολιτικό κλίμα οξύνεται καθώς στη συζήτηση αυτή γίνονται αναφορές για πολιτικές παρεμβάσεις προς τη δικαιοσύνη, που υποτίθεται ότι συνέβαλαν στην απόφαση προφυλάκισης των στελεχών της οργάνωσης. Πάντως η κοινή γνώμη στη μεγάλη της πλειοψηφία (70%) δηλώνει «ικανοποιημένη από την προφυλάκιση των ηγετικών στελεχών της Χρυσής Αυγής».

Μάιος

Πραγματοποιούνται οι «τριπλές» εκλογές. Ο Σύριζα θα συγκεντρώσει τις περισσότερες ψήφους στις ευρωεκλογές, θα κερδίσει κάποιες κρίσιμες μάχες στις περιφέρειες της χώρας και παρότι δεν θα παρουσιαστεί κάποια έντονη κοινωνική δυναμική υπέρ του, θα καταστεί σαφές ότι ο χρόνος της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας είναι πλέον περιορισμένος. Για πρώτη φορά η κοινή γνώμη αρχίζει να βλέπει θετικά (58%) το ενδεχόμενο να γίνουν βουλευτικές εκλογές στους επόμενους μήνες, ενώ σχεδόν ο ένας στους δύο (45%) θεωρούν ότι «ο ΣΥΡΙΖΑ θα αντικαταστήσει πλήρως το ρόλο που έπαιζε μέχρι σήμερα το ΠΑΣΟΚ στο πολιτικό σύστημα της χώρας».

Η επικράτηση και πάλι στους μεγάλους δήμους της χώρας, πολιτικών προσωπικοτήτων που δεν προέρχονται από την παραδοσιακή πολιτική σκηνή, καθώς και η νίκη του νεοεμφανισθέντα συνδυασμού «Πειραιάς Νικητής», θα πιστοποιήσουν ξανά την αποστασιοποίηση της κοινής γνώμης από τα παραδοσιακά σχήματα προσέγγισης της πολιτικής διαδικασίας. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι τα τρία τέταρτα των πολιτών δηλώνουν «αδιάφοροι για το αν οι λύσεις (των προβλημάτων της χώρας) είναι αριστερής ή δεξιάς απόχρωσης».

Ιούνιος

Σε έκθεση για την Ελλάδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπιστώνει τη συνεχόμενη βελτίωση των οικονομικών δεικτών και εκτιμά ότι θα υπάρξει μια πρώτη μικρή (0,6%) ανάκαμψη από το τρέχον έτος. Στην ίδια έκθεση εκτιμάται επίσης ότι η ανεργία θα υποχωρήσει το 2014 στο 26% από το ιστορικά υψηλό 27,3% του 2013. Παρότι τα μεγέθη της οικονομίας φαίνεται να βρίσκονται σε θετική τροχιά, οι πολίτες δηλώνουν έντονα προβληματισμένοι από τα δύο σημαντικότερα προβλήματα της καθημερινότητάς τους, που είναι «το κόστος ζωής» και «η ανεργία». Παράλληλα, δηλώνουν την αδυναμία τους να καλύψουν τις τρέχουσες βασικές υποχρεώσεις τους, καθώς για παράδειγμα μόνο το 23% εξ αυτών πληρώνουν κανονικά τα έξοδα του νοικοκυριού τους για κοινόχρηστα & θέρμανση, ενώ από όσους έχουν λάβει στεγαστικό δάνειο μόνο το 12% μπορεί και το εξυπηρετεί κανονικά.
Μέσα σε αυτό το κλίμα ο πρωθυπουργός θα προβεί σε ριζικό ανασχηματισμό της κυβέρνησης, σε μια προσπάθεια να ανακόψει την αρνητική τάση που έχει αρχίσει να διαμορφώνεται. Το νέο σχήμα θα επιδιωχθεί να έχει ένα μάλλον πιο φιλολαϊκό και λιγότερο τεχνοκρατικό ύφος σε σχέση με το προηγούμενο, αποστρέφοντας όμως παράλληλα την έμφασή του από τις όποιες εξαγγελμένες δομικές μεταρρυθμίσεις. Η εξέλιξη αυτή θα καταγραφεί ως αρνητική από μια κρίσιμη μερίδα της κοινής γνώμης, η οποία άλλωστε στη μεγάλη πλειοψηφία της (66%),θεωρεί καθοριστικής σημασίας τις μεταρρυθμίσεις για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.

Ιούλιος

Ο Τουρισμός για άλλη μια χρονιά θα αναδειχθεί ως ο δυναμικότερος κλάδος της εγχώριας οικονομίας, καταγράφοντας νέα επίπεδα ρεκόρ και σημειώνοντας πρωτιά στη γερμανική αγορά. Την ίδια στιγμή, το νομοσχέδιο για τη «Μικρή ΔΕΗ», που αποσκοπεί στην περαιτέρω απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας της χώρας, προκαλεί οξείες αντιδράσεις από τους εργαζόμενους στη ΔΕΗ θέτοντας υπό απειλή την ομαλή ηλεκτροδότηση της χώρας στο αποκορύφωμα της τουριστικής περιόδου. Οι πολίτες δηλώνουν σε μεγάλο βαθμό σύμφωνοι (66%) με τις απεργιακές κινητοποιήσεις, ενώ η αξιωματική αντιπολίτευση θα υποστηρίξει ότι η αγορά της Ενέργειας θα πρέπει να παραμείνει υπό δημόσιο έλεγχο και θα αντιπροτείνει τη δημοφιλή λύση του δημοψηφίσματος. Μέσα από αυτό το θέμα θα αναδειχθεί και πάλι η αμφιθυμία που διακατέχει την ελληνική κοινωνία σε ό,τι αφορά τη σχέση της με το Δημόσιο και το Κράτος, καθώς ενώ θεωρεί ότι ένας «ισχυρός Δημόσιος Τομέας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη» (62%) παράλληλα δηλώνει ότι έχει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε μια μεγάλη ιδιωτική εταιρεία παρά στο ίδιο το κράτος (62%).

Αύγουστος

Ο οίκος αξιολόγησης Moody’s αναβαθμίζει τα ελληνικά ομόλογα κατά δύο βαθμίδες. Η αγορά, με τη βοήθεια και του τουρισμού, δείχνει σημάδια ανάκαμψης. Μέσα από το «βαρόμετρο υποκειμενικής ευημερίας» (well-being monitor) του «Ελλάδα 2.0» καταγράφονται, για πρώτη φορά από την εμφάνιση της κρίσης, σαφή σημάδια βελτίωσης της ψυχικής και συναισθηματικής κατάστασης του ατόμου, που είχαν βρεθεί στάσιμα στο ναδίρ της σχετικής κλίμακας από το 2012. Τα αρνητικά συναισθήματα όπως ο θυμός και ο φόβος αρχίζουν να αποκλιμακώνονται και να δίνουν τη θέση τους σε πιο θετικά. Οι νέοι έως 30 ετών μοιάζει να ανακάμπτουν αρκετά ταχύτερα, με αποτέλεσμα να έχουν ήδη καλύψει την απόσταση μέχρι το σημείο που βρίσκονταν το 2011. Η κρίση παράλληλα μοιάζει να στρέφει την έμφαση του ατόμου προς το άμεσο πλαίσιο αναφοράς του, καθώς αξίες όπως η οικογένεια, η φιλία και η γειτονιά τείνουν να ενισχύονται.

Σεπτέμβριος

Τον Σεπτέμβριο θα έρθει η σειρά του οίκου αξιολόγησης Standard & Poor’s για να αναβαθμίσει τις προβλέψεις του για την ελληνική οικονομία. Μέσα στο μήνα θα ψηφιστεί ο ΕΝΦΙΑ από τους βουλευτές του κυβερνητικού σχήματος, πολλοί από τους οποίους θα πιέσουν μέχρι τελευταία στιγμή για εξαιρέσεις και τροποποιήσεις, προκειμένου να διασφαλίσουν τα συμφέροντα του προσωπικού τους πολιτικού ακροατηρίου. Οι φορολογούμενοι πάντως θα δηλώσουν στην πράξη την αδυναμία αντιμετώπισης των νέων φορολογικών βαρών, καθώς σύμφωνα με τις δηλώσεις τους μόνο το 15% φέρεται να πληρώνει κανονικά τον ΕΝΦΙΑ, το 80% το κάνει με δυσκολία, ενώ το 5% δεν θα τον πληρώσει καθόλου.

Οι ανασκαφές στην Αμφίπολη σταδιακά μετατρέπονται σε ένα ενορχηστρωμένο από την κυβέρνηση επικοινωνιακό γεγονός, διεκδικώντας την πρώτη θέση της ημερήσιας διάταξης. Είναι γεγονός ότι η ανάκτηση μιας κάποιας «εθνικής αυτοπεποίθησης» φαίνεται να αποτελεί κεντρικό ζητούμενο της κοινής γνώμης.

Οκτώβριος

Καθημερινά αρχίζει να γίνεται ορατό ότι ένα μειοψηφικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας αρχίζει να επανέρχεται σε ρυθμούς ζωής που θυμίζουν την προ κρίσης εποχή. Άλλωστε το ένα τέταρτο των πολιτών δηλώνει ότι το εισόδημα του νοικοκυριού τους δεν έχει μειωθεί μέσα στην κρίση, ενώ κάποιοι λίγοι άλλοι (1,7%) φαίνεται να βρίσκονται σε καλύτερη οικονομική κατάσταση σήμερα παρά ποτέ. Οι πωλήσεις πολυτελών αυτοκινήτων αρχίζουν να παρουσιάζουν μια δειλά ανοδική τάση. Μέσα σε αυτό το κλίμα, η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός θα επιχειρήσουν να υποστηρίξουν την άποψη ότι έφθασε το τέλος του Μνημονίου και θα αρχίσουν να προβάρουν-προβάλλουν εντός και εκτός της χώρας εικόνες μιας αισιόδοξης επόμενης μέρας. Η διάψευση από την ευρωπαϊκή πολιτική ηγεσία και τις αγορές υπήρξε άμεση και απόλυτη.

Νοέμβριος

Η Ά. Μέρκελ και το ΔΝΤ μιλούν για ένα νέο Μνημόνιο, διάρκειας τουλάχιστον ενός έτους. Η αντίδραση αυτή των Ευρωπαίων εταίρων στους χειρισμούς της κυβέρνησης θα οδηγήσουν σε περαιτέρω απομάκρυνση της κοινής γνώμης από αυτήν και θα ανοίξουν το δρόμο για τις εκλογές. Η Νέα Δημοκρατία, που για μήνες υποστήριζε με έμφαση ότι ο κύκλος της κρίσης είχε κλείσει για τη χώρα και συνέβαλε στην παγίωση αυτής της πεποίθησης στην κοινή γνώμη, τώρα θα επιλέξει να επαναφέρει στο επίκεντρο της πολιτικής αντιπαράθεσης το φόβο της ολικής καταστροφής. Ένα φόβο που η κοινή γνώμη είχε καταλήξει να πιστέψει ότι ανήκε στο παρελθόν. Η κοινωνία μοιάζει να αρνείται ακόμα και να ακούσει αυτή την αποστροφή, θεωρώντας ότι αυτός ο κύκλος έχει κλείσει οριστικά. Χαρακτηριστικό της αντίδρασης είναι ότι το 62% των πολιτών θα δηλώσει εκείνη τη στιγμή ότι «δεν επιθυμεί την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας από την παρούσα βουλή».

Δεκέμβριος

Η κυβέρνηση αιφνιδιάζει ανακοινώνοντας την επίσπευση της εκλογής του ΠτΔ. Διακινείται μια σειρά από φήμες, για πιέσεις και κίνητρα προς διάφορους βουλευτές της αντιπολίτευσης, προκειμένου να ψηφίσουν τον Σ. Δήμα για Πρόεδρο, σενάρια τα οποία μάλιστα η κοινή γνώμη σε μεγάλο βαθμό (69%) θεωρεί πιθανό να ισχύουν.
Όλα δείχνουν ότι η χώρα οδηγείται σε πρόωρες βουλευτικές εκλογές. Οι αξιωματούχοι της Τρόικας θα σπεύσουν να ξεκαθαρίσουν με δηλώσεις όπως αυτή του επικεφαλής της ΕΚΤ Μ. Ντράγκι ότι «κάθε νέα κυβέρνηση θα πρέπει να σεβαστεί τις δεσμεύσεις των προκατόχων της», ενώ επανέρχεται στη δημόσια ατζέντα το ενδεχόμενο ενός «Grexit». Ο Σύριζα θα σπεύσει να επιβεβαιώσει την προσήλωσή του στο ευρωπαϊκό ιδεώδες, επιχειρώντας να καθησυχάσει και την εγχώρια κοινή γνώμη, που δηλώνει σταθερά τον προσανατολισμό της προς την ΕΕ και το ευρώ, (69% και 67% αντίστοιχα).

Η προεκλογική περίοδος θα ξεκινήσει, με τους δύο διεκδικητές της εξουσίας να αντιπαρατίθενται σε ένα δίπολο που διαμορφώνεται μεταξύ φόβου και ελπίδας. Μέσα σε αυτό το κλίμα, το ένα τρίτο των πολιτών δηλώνουν ότι έχουν δημιουργήσει ένα μικρό απόθεμα τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης «για την περίπτωση που κάτι δεν πάει καλά στο μέλλον», ενώ είναι πολλοί εκείνοι που εμφανίζονται έτοιμοι να εγκαταλείψουν τη χώρα αν βρουν μια καλή ευκαιρία στο εξωτερικό (54%). Στον αντίποδα, κάποιοι άλλοι εμφανίζονται έτοιμοι για τη μεγάλη «αλλαγή», ακόμα και αν αυτή συνοδεύεται από υψηλό ρίσκο. Ο Σύριζα φαίνεται να είναι σε θέση να γίνει ο κυρίαρχος φορέας αυτής της τάσης, καθώς για ένα σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας (42%) αποτελεί σαφώς «ένα κόμμα αλλαγής και προόδου».

---

Το Ερευνητικό Πρόγραμμα Ελλάδα 2.0 της qed

Το project Ελλάδα 2.0 της qed, από το 2009 που ξεκίνησε, εξετάζει τάσεις και μεταβολές της ελληνικής κοινωνίας μέσα στην κρίση. Τα ποσοτικά δεδομένα στηρίζονται σε συστηματικά επαναλαμβανόμενη πανελλαδική έρευνα που καταγράφει τις στάσεις του κοινού (18-65 ετών) σε περισσότερες από 500 μεταβλητές. Κατά τη διάρκεια του 2014 πραγματοποιήθηκαν συνολικά περισσότερα από 4.500 ερωτηματολόγια.

Ο Γιώργος Μαυρογένης (PhD) είναι πολιτικός επιστήμονας, σύμβουλος κοινωνικοπολιτικής έρευνας και επικοινωνίας. Είναι επιστημονικός σύμβουλος του τμήματος κοινωνικοπολιτικών ερευνών της qed και του προγράμματος Ελλάδα 2.0.

 

Ένα Χρονολόγιο του 2013

Ένα Χρονολόγιο του 2013

Βασισμένο σε Στοιχεία του Ερευνητικού Προγράμματος Ελλάδα 2.0 της qed

17/01/2014     Δημοσίευση στην εφημερίδα Athens Voice

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΣ
-

Ιανουάριος 2013

Το 2013 ξεκινά με τη βαριά κληρονομιά τεσσάρων ετών κρίσης. Το μέλλον φαντάζει ζοφερό, με τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών (89%) να θεωρεί ότι «η νέα χρονιά θα είναι χειρότερη για τη χώρα και για την οικογένειά τους». Η συνοχή της κυβέρνησης συνεργασίας βρίσκεται υπό συνεχή δοκιμασία, με μόνο συνδετικό στοιχείο το φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό των εταίρων της, κάτι που ενστερνίζεται και η πλειοψηφία της κοινωνίας (70%), δηλώνοντας ότι σε πιθανό δημοψήφισμα θα επέλεγε την παραμονή της χώρας στην Ε.Ε. Παρόλα αυτά, μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού (6,5%) θεωρεί ότι η κυβέρνηση αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει τον κύριο μοχλό εξόδου από την κρίση.

Ενώ οι μαζικές κινητοποιήσεις του παρελθόντος μοιάζει να έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί, οι εξωσυστημικές δράσεις και η «τρομοκρατία» κάνουν ξανά την εμφάνισή τους. Η τοποθέτηση βόμβας στο εμπορικό κέντρο The Mall θα καταδικαστεί μεν από όλες τις πολιτικές δυνάμεις, όμως μια μερίδα της ελληνικής κοινωνίας (14%) θα δηλώσει ξεκάθαρα ότι δεν είναι «όλες οι τρομοκρατικές ενέργειες απόλυτα καταδικαστέες».

Φεβρουάριος 2013

Τις πρώτες μέρες του Φεβρουαρίου πραγματοποιείται η διπλή ένοπλη ληστεία στο Βελεβεντό Κοζάνης, από μέλη των «Πυρήνων της Φωτιάς». Οι φωτογραφίες των κακοποιημένων από την αστυνομία νεαρών δραστών που θα διανεμηθούν άμεσα μετά τη σύλληψή τους, θα προβάλουν επιδεικτικά την κρατική εκδοχή της πολιτικής βίας. Με αυτό τον τρόπο η κυβέρνηση θα επιχειρήσει να απαντήσει στη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού που αισθάνεται «απειλημένη από την αύξηση της εγκληματικότητας» (85%) και δηλώνει ότι «το κράτος και η αστυνομία δεν πρέπει να δείχνουν την παραμικρή ανοχή απέναντι σε εκείνους που εγκληματούν» (83%). Λίγες μέρες αργότερα, οι εικόνες από τις ουρές που θα γίνουν κατά τη δωρεάν διανομή φρούτων και λαχανικών έξω από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης θα κάνουν τον γύρο του κόσμου. Στην Ελλάδα του 2013, σε μια χώρα του σκληρού πυρήνα της ΕΕ, το 70% των πολιτών δηλώνουν ότι οι οικογένειες τους έχουν «περιορίσει την ποιότητα και την ποσότητα των τροφίμων που καταναλώνουν», ενώ το 46% δηλώνει ότι «έχει σκεφτεί να φτιάξει ένα μικρό μποστάνι» για να καλύψει τις ανάγκες του.

Η οργανωμένη και βίαιη επίθεση στις εγκαταστάσεις της εταιρείας «Ελληνικός Χρυσός» στις Σκουριές Χαλκιδικής, παρότι θα καταδικαστεί από την αξιωματική αντιπολίτευση, θα αποτελέσει ένα από τα συστατικά στοιχεία της θεωρίας των δύο άκρων. Είναι γεγονός πάντως ότι το 66% της ελληνικής κοινής γνώμης θα θεωρήσει ότι τέτοιες ενέργειες μπορεί «σε κάποιες περιπτώσεις να ωφελούν τα συμφέροντα της κοινωνίας». Στο τέλος του μήνα θα καταδικαστεί σε ισόβια κάθειρξη για υπεξαίρεση δημόσιου χρήματος ο άλλοτε κραταιός Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Β. Παπαγεωργόπουλος, γεγονός που θα ικανοποιήσει, κατά δήλωσή του, το 83% του πληθυσμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 88% της κοινής γνώμης υποστηρίζει ότι «όσοι πολιτικοί κρίνονται ένοχοι θα πρέπει να καταδικάζονται όσο πιο αυστηρά γίνεται».

Μάρτιος 2013

Το βαρύ κλίμα που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία αποτυπώνεται μέσα από το γεγονός ότι και οι τρεις δείκτες που καταγράφουν την «υποκειμενική ευημερία του ατόμου», θα βρεθούν στο κατώτερο σημείο από το 2009 που ξέσπασε η κρίση.

Η Τρόικα θα ασκήσει ανοιχτές πιέσεις για απολύσεις στον Δημόσιο Τομέα, ενώ το 58% της κοινής γνώμης εξακολουθεί να εναντιώνεται στο ενδεχόμενο αυτό. Τον Μάρτιο το Eurogroup εγκρίνει το σχέδιο της Ε.Ε. και του Δ.Ν.Τ. για την αναδιάρθρωση του τραπεζικού τομέα της Κύπρου. Το πρώτο σχέδιο καταψηφίζεται από την Κυπριακή Βουλή, γεγονός που θα θεωρηθεί παράδειγμα αντίστασης απέναντι στην Ε.Ε. και το Δ.Ν.Τ. Ο ενθουσιασμός θα κοπάσει γρήγορα, καθώς το δεύτερο σχέδιο που τελικά θα αναγκαστεί να δεχθεί η Κύπρος θα έχει πολύ βαρύτερες συνέπειες για την οικονομία και την κοινωνία. Ακόμα και τότε, πάντως, μόνο το 20% της ελληνικής κοινής γνώμης θα θεωρήσει ότι θα ήταν καλύτερα να έχει δεχθεί η Κύπρος την αρχική και πιο ήπια πρόταση του Eurogroup.

Απρίλιος 2013

Το ναυάγιο, μετά από παραίνεση της Τρόικας, της συγχώνευσης μεταξύ Εθνικής Τράπεζας και Eurobank, που είχε θεωρηθεί θετικό ενδεχόμενο από το 53% της κοινής γνώμης, θα επαναφέρει την απαισιοδοξία στην ελληνική οικονομία. Οι «ματωμένες φράουλες της Μανωλάδας» κάνουν το γύρο του κόσμου μέσα από τα διεθνή ΜΜΕ. Οι συνθήκες διαβίωσης των παράνομων μεταναστών που εργάζονται στις φυτείες φράουλας θα έρθουν στην επιφάνεια μετά από τον τραυματισμό πλήθους εργατών, που ζητούσαν τα δεδουλευμένα τους, από τα όπλα τριών επιστατών. Την ίδια στιγμή, ο ένας στους δύο έλληνες (50%) δηλώνει ότι οι μετανάστες τον «ενοχλούν προσωπικά» και τάσσεται υπέρ της «κράτησης τους σε ειδικά κέντρα-στρατόπεδα», (47%).

Μάιος 2013

Η Καγκελάριος της Γερμανίας Α. Μέρκελ επισκέπτεται στις αρχές του μήνα την Αθήνα. Τα μέτρα ασφαλείας είναι ασφυκτικά, καθώς περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την απαγόρευση κυκλοφορίας στους οδικούς άξονες που θα κινηθεί η αυτοκινητοπομπή. Η αντίδραση της κοινής γνώμης επιβεβαιώνει ξανά τη ραγδαία άνοδο του ευρω-σκεπτικισμού στην Ελλάδα, καθώς πλέον μόνο το 23% του πληθυσμού θεωρεί ότι «οι ισχυρές χώρες της Ε.Ε. μας βοηθούν και μας προστατεύουν».

Οι τριβές που αναπτύσσονται μεταξύ των τριών κυβερνητικών κομμάτων για το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο θα αποτελέσουν το πρώτο σημαντικό τραύμα στην κυβέρνηση συνεργασίας. Ο βασικός εταίρος της κυβέρνησης, το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας, σε μια προσπάθεια να περιορίσει τις απώλειες που καταγράφει προς την άκρα δεξιά, θα σκληρύνει τη στάση του. Παρόλα αυτά το 60% της κοινής γνώμης θα διαφωνήσει με την κυβερνητική πλειοψηφία, καθώς θεωρεί ότι «το υπάρχον νομικό πλαίσιο είναι ανεπαρκές και θα πρέπει να θεσπιστεί ένα νέο».

Ιούνιος 2013

Πραγματοποιείται αιφνιδιαστική κατάργηση του νομικού προσώπου της ΕΡΤ και χωρίς προειδοποίηση διακόπτονται όλες οι εκπομπές τηλεόρασης και ραδιοφώνου. Η «μαύρη οθόνη» θα σοκάρει την ελληνική κοινωνία, εγείροντας αντανακλαστικά σκοτεινών εποχών και η είδηση θα κάνει το γύρο του κόσμου. Οι εργαζόμενοι θα καταλάβουν το χώρο της ΕΡΤ στην Αγία Παρασκευή, το θέμα θα πάρει άμεσα μεγάλες πολιτικές διαστάσεις, διχάζοντας την κοινή γνώμη. Το 43% των πολιτών θα ταχθεί υπέρ του «κλεισίματος της ΕΡΤ, της απόλυσης όλων των εργαζόμενων και της δημιουργίας νέου φορέα από μηδενική βάση». Ο κυβερνητικός χειρισμός του θέματος θα κριθεί λάθος από το μεγαλύτερο μέρος (81%) της κοινωνίας.

Η εξέλιξη αυτή θα οδηγήσει στην αποχώρηση της ΔΗΜΑΡ από την κυβέρνηση συνεργασίας, αφήνοντας στα δύο παραδοσιακά κόμματα εξουσίας, ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, την ευθύνη της διακυβέρνησης. Το νέο κυβερνητικό σχήμα, με αντιπρόεδρο τον Ευ. Βενιζέλο, αναμένεται από την κοινωνία να «λάβει σκληρά οικονομικά μέτρα» (78%), να «ξεπουλήσει δημόσια περιουσία» και να «υποταγεί πλήρως στην Τρόικα» (74%).

Ιούλιος 2013

Πραγματοποιείται το ιδρυτικό συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ, που θα σηματοδοτήσει την τυπική μετάβαση του σε ένα ενιαίο κόμμα, επιχειρώντας την αφομοίωση των διάφορων συνιστωσών και την ομογενοποίησή του. Η ελληνική κοινή γνώμη φαίνεται να αναμένει σαφέστερα δείγματα γραφής προτού να καταλήξει στα συμπεράσματά της, παρόλα αυτά ένα σημαντικό μέρος της (42%) θεωρεί ότι ο ΣΥΡΙΖΑ «θα αντικαταστήσει πλήρως το ρόλο που έπαιζε το ΠΑΣΟΚ στο πολιτικό σύστημα της χώρας» και ένα ποσοστό 39% τον θεωρεί το «κόμμα της αριστεράς και της προόδου».

Επισκέπτεται την Αθήνα ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Β. Σόιμπλε, κάτω από ιδιαίτερα αυξημένα μέτρα ασφάλειας. Το μήνυμα του προς την πολιτική ηγεσία είναι διττό. Αφενός προειδοποιεί για την ανάγκη συνέχισης της οικονομικής λιτότητας, αφετέρου επαινεί την Ελλάδα και την κυβέρνηση για τα βήματα προόδου που έχουν συντελεστεί. Πρόκειται ουσιαστικά για μια από τις πρώτες αναφορές στο περίφημο «Greek Success Story», που τόσο η κυβέρνηση όσο και η Τρόικα θα αρχίσουν να προβάλλουν από το καλοκαίρι και μετά. Τα σενάριο αυτό θα ενισχυθεί με την επιτυχημένη ολοκλήρωση της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών, την ίδια στιγμή που καταγράφεται ραγδαία αποκλιμάκωση της ευθύνης που αποδίδουν οι πολίτες στις τράπεζες για την κρίση. Τέλος, θα επιχειρηθεί να προβληθεί ως επιτυχία η πώληση του 33% του ΟΠΑΠ έναντι 652 εκ. ευρώ, από το ΤΑΙΠΕΔ στο σχήμα EMMA DELTA, εξέλιξη πάντως που φαίνεται να αντιμετωπίζεται θετικά μόνο από το ένα τρίτο της κοινωνίας.

Αύγουστος 2013

Σε ένα μήνα που συνήθως δεν παράγονται ειδήσεις, η μεγάλη είδηση ήταν η επιβεβαίωση της σημαντικής αύξησης της τουριστικής κίνησης από το εξωτερικό. Το 2013 αποδείχθηκε να είναι μια χρονιά «ρεκόρ», με αύξηση των εσόδων κατά 18% σε σχέση με το 2012. Είναι σημαντικό ότι η κοινή γνώμη έχει πλέον απεμπολήσει τις όποιες αρνητικές συνδέσεις του παρελθόντος και αντιλαμβάνεται τον Τουρισμό ως «τον σημαντικότερο μοχλό εξόδου από την κρίση και ανάπτυξης στην επόμενη μέρα». Παρόλα αυτά πάντως, ο ένας στους δύο Έλληνες (51%) εξακολουθεί να θεωρεί ως έναν αποδεκτό τρόπο κοινωνικής διαμαρτυρίας την «παρεμπόδιση επιβίβασης και αποβίβασης τουριστών στα κρουαζιερόπλοια από τους λιμενεργάτες».

Μαζί με τον Τουρισμό, η ελληνική κοινωνία θα αναδείξει και τον κλάδο της Κινητής Τηλεφωνίας ως κυρίαρχο παράγοντα διαμόρφωσης των εξελίξεων στη χώρα. Οι αυξημένες προσδοκίες που έχει από αυτόν τον κλάδο η κοινή γνώμη, καταγράφονται την ίδια στιγμή που θα γιορτάσει τα είκοσι χρόνια της δραστηριοποίησής του στην Ελλάδα.

Σεπτέμβριος 2013

Δολοφονείται στην Αμφιάλη ο Π. Φύσσας από μέλη της Χρυσής Αυγής. Το γεγονός αυτό θα αποτελέσει το έναυσμα για να «ανοίξει ο φάκελος» της Χρυσής Αυγής και να έρθουν στην επιφάνεια μια σειρά από εγκληματικές δράσεις στις οποίες φέρεται να εμπλέκονται διάφορα μέλη της. Οδηγούνται στη φυλακή τα ηγετικά στελέχη του κόμματος, με την κατηγορία της «σύστασης εγκληματικής οργάνωσης», γεγονός που φαίνεται να ικανοποιεί το 75% της ελληνικής κοινωνίας. Πάντως, παρότι το 83% της κοινής γνώμης θεωρεί ότι η Χρυσή Αυγή ως κόμμα «δεν σέβεται τους κανόνες της δημοκρατίας», μόνο ο ένας στους δύο Έλληνες (51%) θεωρεί σκόπιμο το κόμμα αυτό «να κηρυχθεί παράνομο και να απαγορευτεί ως αντιδημοκρατικό».

Συνεχίζεται με ραγδαίους ρυθμούς η σύσταση νέων επιχειρήσεων στο χώρο της εστίασης. Καφέ, εστιατόρια και μπαρ γεμίζουν τους άδειους εμπορικούς χώρους των πόλεων. Οι πολίτες άλλωστε, στη μεγάλη τους πλειοψηφία (67%), δηλώνουν ότι επισκέπτονται συστηματικά διάφορα κέντρα για απολαύσουν τον καφέ τους, ενώ ο ένας στους τέσσερις (25%) δηλώνει ότι πηγαίνει τακτικά σε μπαρ.

Οκτώβριος 2013

Καταδικάζεται ο Ά. Τσοχατζόπουλος σε κάθειρξη είκοσι ετών και δήμευση της περιουσίας του. Η αυστηρότητα της ποινής του θα ικανοποιήσει κατά δήλωση του το 84% της κοινής γνώμης. Μέσα στον Οκτώβριο ξεκινούν οι κινητοποιήσεις των διοικητικών υπαλλήλων στα ΑΕΙ της χώρας, μετά από την απόφαση της κυβέρνησης να προχωρήσει σε απολύσεις του συγκεκριμένου πανεπιστημιακού προσωπικού. Οι αντιστάσεις πάντως προς τις απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων είναι μεγάλες, καθώς το 55% του πληθυσμού διαφωνεί ακόμα και με «την άμεση απόλυση όλων των επίορκων».

Την 28η Οκτωβρίου πραγματοποιείται μια «μεγάλη έξοδος» εκδρομέων, που κατά πολλούς θα θυμίσει στη μαζικότητά της την προ κρίσης εποχή. Φαίνεται ότι παρά την εκτεταμένη ανέχεια και παρά το γεγονός ότι το 73% του πληθυσμού δηλώνει ότι «ενώ πριν την κρίση υπήρχαν φορές που αισθανόταν πλούσιος, σήμερα αισθάνεται πραγματικά φτωχός», υπάρχει και ένα ποσοστό της ελληνικής κοινωνίας που μοιάζει να μπορεί να ζήσει όπως πριν. Γεγονός είναι άλλωστε ότι το 30% των πολιτών δηλώνουν ότι «το εισόδημά τους έχει μείνει σταθερό κατά τη διάρκεια της κρίσης», ενώ υπάρχει και ένα ελάχιστο 1,5% που αναγνωρίζει ότι αυτό έχει αυξηθεί. Το κλίμα μοιάζει σαν για κάποιους να αλλάζει και να τους οδηγεί σε μεγαλύτερη εξωστρέφεια. Σε αυτή τη μεταστροφή πιθανόν να έχει συμβάλει και το προβαλλόμενο «success story» που υπόσχεται ότι τα πιο δύσκολα πέρασαν.

Νοέμβριος 2013

Απορρίπτεται η Πρόταση Δυσπιστίας του ΣΥΡΙΖΑ προς την κυβέρνηση. Η κοινή γνώμη παρουσιάζεται διχασμένη, καθώς ο ένας στους δύο πολίτες (53%) διαφωνεί με το ενδεχόμενο άμεσων βουλευτικών εκλογών. Τον Νοέμβριο δολοφονούνται δύο μέλη της Χρυσής Αυγής έξω από τα γραφεία της στο Νέο Ηράκλειο και αναλαμβάνει την ευθύνη η πρωτοεμφανιζόμενη οργάνωση «Μαχόμενες Επαναστατικές Λαϊκές Ομάδες». Σε κάθε περίπτωση είναι γεγονός ότι, η προβεβλημένη από τα ΜΜΕ, σύνδεση της Χρυσής Αυγής με διάφορες εγκληματικές ενέργειες και η προφυλάκιση της ηγεσίας της δεν αποτέλεσαν σημαντικό πλήγμα για την υπαρκτή δημοτικότητα της οργάνωσης. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι μόνο το 53% της κοινής γνώμης θεωρεί «επιτυχημένο τον τρόπο που διαχειρίστηκε η κυβέρνηση το ζήτημα της Χρυσής Αυγής».

Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος θα καταδικάσει την πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ για επέκταση στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια του Συμφώνου Συμβίωσης. Η στάση αυτή του μητροπολίτη φαίνεται να έχει διευρυμένο ακροατήριο στην ελληνική κοινωνία, καθώς οι τρεις στους τέσσερις πολίτες (75%) δεν βλέπουν θετικά την πρόταση αυτή.

Δεκέμβριος 2013

Η Αθήνα του 2013, η πόλη που ετοιμάζεται να γίνει η Πρωτεύουσα της Ευρώπης, καλύπτεται από ένα τοξικό νέφος που έχει προκληθεί από την καύση ξύλων και βιομάζας. Πάνω από το 30% του γενικού πληθυσμού της χώρας δηλώνει ότι δεν έχει πρόσβαση σε κάποιου είδους κεντρική θέρμανση. Λαμβάνονται έκτακτα μέτρα για την προστασία της δημόσιας υγείας.

Συλλαμβάνεται ο πρώην υπουργός Μεταφορών, Μιχάλης Λιάπης, να οδηγεί ανασφάλιστο όχημα, με πλαστές πινακίδες, καθώς τις είχε καταθέσει για να αποφύγει τα τέλη κυκλοφορίας. Το γεγονός αναμφίβολα θα συμβάλει στην περαιτέρω απαξίωση των πολιτικών προσώπων που έχουν κυβερνήσει τη χώρα, ενώ ήδη οι πολίτες (84%) δηλώνουν την επιθυμία τους να «αποσυρθούν όλοι οι πολιτικοί που έχουν συμμετάσχει σε προηγούμενες κυβερνήσεις». Οι προφυλακίσεις με αιτία τις παράνομες προμήθειες από προηγούμενα εξοπλιστικά προγράμματα και η σύλληψη του προέδρου του νοσοκομείου «Αγλαΐα Κυριακού» για χρηματισμό έρχονται να κλείσουν μια χρονιά κατά την οποία, πέρα από κάποιους πολιτικούς, οδηγήθηκαν στη δικαιοσύνη και στη συνέχεια προφυλακίστηκαν δεκάδες γνωστοί επιχειρηματίες για χρέη προς το δημόσιο. Οι εξελίξεις φαίνεται να συνάδουν με τις επιταγές της κοινής γνώμης, η οποία μαζικά (77%) απαιτεί αυτή την «κάθαρση».

Στο τέλος του 2013 η χώρα εξακολουθεί να είναι βυθισμένη στην ανασφάλεια και τη φτώχεια. Στον κεντρικό κορμό του κοινωνικού σώματος κυριαρχεί η αδράνεια και η αμηχανία, καθώς για τη μεγάλη πλειοψηφία «δεν διαφαίνεται ακόμα κάποια πειστική πρόταση για το αύριο» (80%). Παρόλα αυτά, το προβαλλόμενο από την κυβέρνηση «success story» πιθανόν συνέβαλλε ώστε μια μικρή μερίδα της κοινωνίας, που διατηρεί κάποια οικονομική δύναμη, να διεκδικήσει πλέον την προσωπική της πορεία διαφοροποίησης μέσα στην κρίση. Αυτή η εξέλιξη σηματοδοτεί την λήξη της περιόδου κατά την οποία η ελληνική κοινωνία βίωνε συλλογικά και ομοιόμορφα τις βίαιες επιπτώσεις της κρίσης. Στη νέα συνθήκη που διαμορφώνεται, η κοινωνική ειρήνη και συνοχή φαντάζουν περισσότερο επισφαλείς, καθώς κάποιοι πλέον επιλέγουν να υπερ-διακριθούν του κοινωνικού σώματος. Τέλος, η τρομοκρατική επίθεση στο σπίτι του γερμανού πρέσβη στο τέλος του 2013 θα επαναφέρει στο προσκήνιο την παράλληλη ανάπτυξη διάφορων εξωσυστημικών πόλων, οι οποίοι πιθανόν να διεκδικήσουν ακόμα μεγαλύτερο ρόλο στην αμήχανη και κατακερματισμένη κοινωνική πραγματικότητα που διαμορφώνεται.

---

Το Ερευνητικό Πρόγραμμα Ελλάδα 2.0

Το project Ελλάδα 2.0 της qed, από το 2009 που ξεκίνησε, εξετάζει τάσεις και μεταβολές της ελληνικής κοινωνίας μέσα στην κρίση. Βασίζεται σε συστηματικά επαναλαμβανόμενη πανελλαδική ποσοτική έρευνα, που καταγράφει τις στάσεις του κοινού σε περισσότερες από 500 μεταβλητές. Κατά τη διάρκεια του 2013 πραγματοποιήθηκαν συνολικά 4.500 ερωτηματολόγια.

Η Νοσταλγία των Νέων

Βασισμένο στην έρευνα Ελλάδα 2.0 της qed

17/10/2012    Δημοσίευση στην εφημερίδα Athens Voice

• ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΣ

Σε μια κοινωνία που βρίσκεται σε κατάσταση ισορροπίας είναι αναμενόμενο οι νέοι να είναι περισσότερο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους, πιο αισιόδοξοι για το μέλλον, ανέμελοι και τελικά, σχετικά ευτυχισμένοι. Κάτι αντίστοιχο ίσχυε και στην περίπτωση της Ελλάδας, μέχρι την εκδήλωση της κρίσης, ενώ και μέσα στα πρώτα χρόνια της, οι νέοι, (18-24), εξακολούθησαν να βρίσκονται συναισθηματικά και ψυχικά σε πολύ καλύτερη κατάσταση από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Αυτό αρχίζει να αλλάζει από τα μέσα του 2010, για να ολοκληρωθεί στο 2011, όπως γίνεται σαφές από την περιοδική έρευνα Ελλάδα 2.0 της εταιρίας qed.
Η Χαμένη Ανεμελιά
Σήμερα πλέον οι νέοι έχουν πάψει να είναι οι πιο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους έλληνες, έχουν χάσει την μεγάλη αισιοδοξία τους, ενώ οι σχέσεις τους με τον μικρόκοσμο τους, έχουν αρχίσει και αυτές να διαταράσσονται ουσιαστικά.

Είναι πλέον σαφές, ότι παρά τις όποιες αρχικές αντιστάσεις, η κρίση έχει επιβάλλει πια τους όρους της πάνω και στα νεότερα μέλη της ελληνικής κοινωνίας, βγάζοντας τα οριστικά από μια μακροχρόνια περίοδο ανεμελιάς που στον ένα ή τον άλλο βαθμό βίωναν. Η αλλαγή που έχει πραγματοποιηθεί είναι μεγάλη. Για παράδειγμα, η αισιοδοξία για το προσωπικό μέλλον που πριν την κρίση έτεινε να είναι μια σχεδόν καθολική κατάσταση για τους νέους, (90%, Ιούνιος 2009), σήμερα ισχύει για λιγότερους από τους μισούς, (45% Ιούλιος 2012). Παράλληλα, όπως προκύπτει μέσα από τον σχετικό δείκτη του “well-being monitor” της qed, ενώ το 2009 το 71% των νέων διακατεχόταν από μια αίσθηση ικανοποίησης από τη ζωή τους, σήμερα αυτό το ποσοστό δεν ξεπερνά το 44%. Η απώλεια της αίσθησης ελέγχου πάνω στα πράγματα είναι μια από τις πρώτες συνέπειες αυτής της κατάστασης, καθώς βλέπουμε ότι ενώ το 2009 το 74% των νέων θεωρούσε ότι «η ποιότητα της ζωής τους εξαρτάται αποκλειστικά από εκείνους», αυτό το ποσοστό κατέληξε σήμερα στο 38%.
Παρόλα αυτά, οι νέοι εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να αισθάνονται συχνότερα χαρούμενοι από ότι ο υπόλοιπος πληθυσμός, ενώ παράλληλα δηλώνουν και λιγότερο φοβισμένοι. Ενδιαφέρον είναι ότι ενώ πριν την κρίση οι νέοι ήταν πιο οργισμένοι από τους υπόλοιπους, (επιβεβαιώνοντας το σχετικό στερεότυπο), σήμερα αισθάνονται σπανιότερα θυμό από ότι ο μεγαλύτερος σε ηλικία πληθυσμός.
Νοσταλγοί ενός Τρόπου Ζωής που δεν Πρόλαβαν να Ζήσουν
Μια μεγάλη αλλαγή που πραγματοποιείται στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας αφορά την διαπιστωμένη στροφή των πολιτών προς την ουσία των πραγμάτων και την αναζήτηση απλών και πρακτικών λύσεων στα καθημερινά προβλήματα. Στο πλαίσιο αυτό το φανταχτερό lifestyle του παρελθόντος χάνει τη λάμψη του, καθώς μοιάζει κυριολεκτικά εκτός τόπου και χρόνου. Οι νέοι αντίθετα από τους μεγαλύτερους, ενώ παρακολουθούν σε ένα βαθμό τις αλλαγές αυτές, εμφανίζουν και μεγάλες διαφοροποιήσεις. Βλέπουμε έτσι ότι το 62% των νέων, (18 – 24), θέλουν «να είναι πλούσιοι, να έχουν πολλά λεφτά και ακριβά πράγματα», ποσοστό που στον υπόλοιπο πληθυσμό βρίσκεται στο 40%. Αντίστοιχα, μεταξύ των νέων, εκείνοι που δηλώνουν ότι «θέλουν να είναι επιτυχημένοι και οι άλλοι άνθρωποι να το βλέπουν και να το καταλαβαίνουν», βρίσκεται στο 71%, ποσοστό που στους μεγαλύτερους βρίσκεται στο 56%.
Οι νέοι, μοιάζει αντίθετα με τον υπόλοιπο πληθυσμό να εξακολουθούν να αναπολούν το lifestyle του παρελθόντος, (με το οποίο άλλωστε γαλουχήθηκαν), σαν να αρνούνται να δεχθούν ότι το πάρτι τελείωσε και για αυτούς, πριν ακόμα προλάβουν να γευτούν τις χαρές του..
Συντηρητικοποίηση
Η κοινή γνώμη, αναζητώντας σταθερά σημεία στήριξης καταφεύγει στις παραδοσιακές αξίες, όπως είναι η οικογένεια, η ασφάλεια και η τάξη, πραγματοποιώντας μια σαφή συντηρητική μεταστροφή. Η τάση αυτή παρουσιάζεται και ανάμεσα στους νέους καθώς ενισχύονται σημαντικά και σε αυτούς αξίες όπως η οικογένεια και ασφάλεια, όμως σε επιμέρους ζητήματα κρατάνε τις αποστάσεις τους. Βλέπουμε για παράδειγμα ότι σε θέματα που αφορούν τη θρησκεία, όπως εκφράζεται μέσα από την υποχρεωτική αναγραφή του θρησκεύματος στην ταυτότητα, οι νέοι εμφανίζονται να είναι πιο επιφυλακτικοί, με το 47% να συμφωνεί με αυτήν την άποψη, έναντι του 62% των ελλήνων μεγαλύτερης ηλικίας.
Επιπλέον, είναι κάπως πιο αρνητικοί απέναντι στην θανατική ποινή, καθώς το 39% συντάσσεται με την ανάγκη επιβολής της σε κάποια «ιδιαίτερα βαριά εγκλήματα», ποσοστό που στον μεγαλύτερο πληθυσμό βρίσκεται στο 46%. Το εντυπωσιακό εδώ είναι ότι πριν την κρίση, το 2009, εκείνοι που υποστήριζαν την ανάγκη ύπαρξης θανατικής ποινής αποτελούσαν μόλις το 25% του πληθυσμού, για όλες τις ηλικίες. Η σαφής αυτή συντηρητικοποίηση που συνδέεται με μια φοβική αντίδραση στις εξελίξεις, εκφράζεται και μέσα από την ενίσχυση του ποσοστού εκείνων που πιστεύουν ότι «άμβλωση είναι έγκλημα», τόσο σε συνολικό επίπεδο, (48% σήμερα, 39% το 2009), όσο και ανάμεσα στους νέους, έστω και σε μικρότερο βαθμό, (42% σήμερα, 34% το 2009).
Εσωστρέφεια
Οι νέοι, μετά το τραύμα της συνειδητοποίησης της κρίσης, εμφανίζονται να είναι σαφώς περισσότερο «ευρωσκεπτικιστές» από τον υπόλοιπο πληθυσμό, καθώς μόνο το 33% από αυτούς βλέπει θετικά το ενδεχόμενο «μεγαλύτερης ευρωπαϊκής ενοποίησης», αντί για το 41% που το υποστηρίζει ανάμεσα στους υπόλοιπους. Σε ότι αφορά την στάση τους απέναντι στο Ευρώ, ενώ το 2011 ήταν πιο θερμοί υποστηρικτές του, (74%, έναντι 61% των μεγαλύτερων), σήμερα κινούνται αντίθετα, με το 63% να δηλώνει υπέρ, ποσοστό ίδιο με αυτό του υπόλοιπου πληθυσμού.
Τέλος, είναι ενδιαφέρον, ότι ενώ το 69% των νέων δηλώνει έτοιμο να «φύγει για το εξωτερικό στο ενδεχόμενο μιας πραγματικής ευκαιρίας για δουλειά», παράλληλα ένα όχι αμελητέο 41% εξακολουθεί να πιστεύει ότι ακόμα και σήμερα «εμείς οι έλληνες περνάμε καλύτερα από ότι οι υπόλοιποι ευρωπαίοι στις χώρες τους».
Το Μετέωρο Βήμα των Νέων Μπροστά στο Αύριο
Οι νέοι μοιάζει σαν να επιχειρούν ουσιαστικά να απέχουν από την κρίση, όμως η κρίση στην πορεία τους προλαβαίνει και τους επιβάλλει τους όρους της. Η αίσθηση ότι αντίθετα με τους υπόλοιπους, εκείνοι δεν πρόλαβαν να χαρούν την εποχή της αφθονίας, τους κάνει να είναι οι τελευταίοι ένθερμοι νοσταλγοί του lifestyle του παρελθόντος. Παρόλα αυτά οι αντιδράσεις τους είναι λιγότερο φοβικές και λιγότερο οργισμένες, γεγονός που τους διαφοροποιεί τελικά από τις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες.
Οι νέοι βρίσκονται μετέωροι μπροστά στο αύριο, καθώς δεν μπορούν να στηριχτούν έστω, σε εκείνες τις βεβαιότητες που σταδιακά σχηματίζουν οι μεγαλύτεροι, ανατρέχοντας στις παραδοσιακές αξίες του χθες. Μέσα στην κατάσταση της αμηχανίας που βρίσκονται, οι νέοι μοιάζει να μην είναι ακόμα έτοιμοι για να συμβάλουν το μερίδιο τους στην δόμηση του καινούργιου μοντέλου οργάνωσης της ελληνικής κοινωνίας. Συνεπώς η τελική εμπλοκή τους στις εξελίξεις δεν μπορεί ακόμα να προβλεφθεί, τόσο σε ότι αφορά τον χρόνο που θα εκφραστεί, όσο και σε ότι αφορά τη μορφή και την ένταση που θα έχει.
Ταυτότητα
Η έρευνα Ελλάδα 2.0 της qed, πραγματοποιείται από τον Ιούνιο του 2009, τρεις φορές τον χρόνο σε πανελλαδική κλίμακα. Στηρίζεται σε προσωπικές συνεντεύξεις, με αντιπροσωπευτικό δείγμα 1.500 ατόμων για κάθε κύμα. Εξετάζει τάσεις και μεταβολές της ελληνικής κοινωνίας μέσα στην κρίση.

---

*Ο Γιώργος Μαυρογένης είναι πολιτικός επιστήμονας και επικοινωνιολόγος, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος του τμήματος κοινωνικοπολιτικών ερευνών της qed και υπεύθυνος του Ελλάδα 2.0.